Điều gì làm nên sự khác biệt?
Sự kiện động đất, sóng thần, hiểm họa rò rỉ phóng xạ tại Nhật Bản đã thu hút sự quan tâm, chia sẻ của cả xã hội Việt Nam. Người dân Việt từng ngày, từng giờ theo dõi, cập nhật tin tức thảm họa của nước Nhật, chia sẻ, lo lắng với những gì người Nhật đang phải gánh chịu. Đông đảo chương trình viện trợ, cứu trợ đã và đang được triển khai, ở đủ quy mô dành cho đất nước Nhật.
Và người Việt cũng vô cùng ngưỡng mộ thái độ, phẩm cách cùng văn hóa ứng xử trong cộng đồng của người Nhật trước tai ương.
Điều này không chỉ riêng Việt Nam. Báo chí Trung Quốc cũng ca ngợi thái độ điềm tĩnh và đạo lý của người Nhật trong thảm họa. Đồng thời so sánh chuyện gì sẽ xảy ra nếu thảm họa xảy ra tương tự tại Trung Quốc.
Sự khâm phục của người Việt ta là có cơ sở. Trong thảm họa, tại Nhật đã không có những hiện tượng trộm cắp, cướp bóc và hỗn loạn như ở những nước văn minh phía tây và cực nam bán cầu gần đây. Điều gì làm nên sự khác biệt này?
Câu trả lời là nhân cách người Nhật không có và không cho phép xử sự như vậy. Trong những năm sống ở Nhật Bản, 1 câu nói về nhân cách từ người bạn sinh viên Nhật Bản luôn ám ảnh người viết bài này và luôn được đem ra kiểm chứng trong thực tế. Đó là: "Dù có bị đạp xuống dưới đất thì [người Nhật] cũng không được đánh mất nhân cách của mình."
Ít người biết rằng cách đây không lâu, chỉ chừng 2 đời người, nước Nhật vẫn còn nhiều những tệ nạn giống như những nước đang phát triển. Ví dụ nạn tiểu tiện, xả rác ra đường. Người Nhật thời đó cũng có quan niệm coi trọng của riêng hơn của chung. Quan chức, nhân viên nhà nước thời đó cũng hách dịch lắm, cho rằng mình thuộc tầng lớp tinh túy mà ban phát ân huệ cho dân chúng. Ngược thời gian lên trên nữa, nếu đọc những cuốn sách như Phúc ông tự truyện hay Khuyến học của Fukuzawa Yukichi, thấy người Nhật cũng đầy rẫy những thói hư tật xấu. Dân chúng ai ai cũng vun vén lợi ích riêng, chính phủ thì tàn bạo, quan chức thì tham lam v.v.
Câu trả lời không thể là đơn giản. Tuy nhiên, không ai có thể phủ nhận rằng giáo dục đã thay đổi và tạo nên nhân cách người Nhật hiện nay và gián tiếp khiến nước Nhật trở nên hùng cường. Thật may mắn cho nước Nhật là thời Minh Trị Duy Tân, họ có một Chính phủ thực sự biết lắng nghe dân và vì lợi ích của người dân. Nếu thiếu điều kiện này, sẽ không bao giờ có hình ảnh Nhật Bản hiện tại.
Nhân cách người Nhật được đánh giá là kiên trì, chăm chỉ, hài hòa, kỷ luật, trật tự, trọng danh dự, tôn trọng người khác, thông minh nhưng khiêm tốn. Tường nhà và vách ngăn phòng của người Nhật thường không quét vôi mà dán giấy, trên nền giấy vẽ những bông hoa trang nhã.
Không nói ra nhưng người Nhật ví mình như những bông hoa dán tường, nằm im lặng ở góc xa nhất, nơi ít thu hút sự chú ý của mọi người. Nếu bạn không để ý thì thôi, nếu bạn để ý đến sẽ thấy vẻ đẹp tinh tế của nó. Những câu như: "Là người Nhật, tôi luôn để ý đến sự chi tiết, tỉ mỉ..." là không có trong cách phát ngôn của người Nhật bình thường vì họ không nói về cá nhân mình.
 |
| Nhật Bản đang cố gắng khắc phục hậu quả của động đất và sóng thần |
Hai câu chuyện về nhân cách
Cũng có người cho rằng người Nhật đã quen với thảm họa nên cách họ đối phó cũng phải hơn những dân tộc khác. Điều này đúng một nửa. Một nửa không đúng là trong những hoàn cảnh khác họ cũng hành xử rất văn hóa. Ví dụ dễ liên tưởng là khi người Nhật ra nước ngoài, họ luôn mang lại sự tôn trọng của dân bản địa vì cách xử sự của mình.
Bởi vì người Nhật đã được giáo dục kỹ để gìn giữ và nâng cao thể diện quốc gia. Nhân nói chuyện này, trong 1 cuốn sách của mình, cụ Vương Hồng Sển cũng kể lại rằng trước chuyến đi Đài Bắc, chính quyền cũ đã gọi cụ lên nhắc nhở về ý thức giữ gìn quốc thể, quốc sỉ khi ra nước ngoài để mà giữ mình, không tổn hại đến uy tín quốc gia.
Thật không chính xác nếu nói toàn bộ người Nhật đều có nhân cách như vậy. Ngược lại, những người già ở Nhật hiện tại phàn nàn rằng lớp trẻ đang đánh mất đi nhiều giá trị tốt đẹp. Giới doanh nhân Nhật cũng bị chỉ trích vì thủ đoạn tinh vi của họ. Nhưng nhân cách của đại số đông người Nhật vẫn luôn được gìn giữ trong nội tại và được thừa nhận với bên ngoài.
Để kết thúc, người viết bài này xin lấy 2 ví dụ về nhân cách của người dân Nhật đối với cụ Phan Bội Châu của ta. Năm 1908 khi phong trào Đông Du bị giải tán, cụ Phan và các đồng chí của mình lâm vào cảnh khốn quẫn. Nguyễn Thái Bạt phải đi xin ăn dọc đường thì gặp ông bác sỹ là Asaba Sakitaro đem về nhà nuôi nấng.
Cùng đường cụ Phan phải viết thư tới ông Asaba - người mà mình không hề quen biết - nhờ Thái Bạt gửi giúp tới ông Asaba. Sáng Thái Bạt đem thư tới mà chiều đã nhận được hồi âm. Ông Asaba tặng số tiền là 1.700 yên (khoảng 5 tỷ đồng hiện tại). Trong thư gửi kèm, Asaba viết những lời rất mộc mạc rằng: "Nhặt nhạnh trong nhà, chỉ còn có thế, sau này nếu cần nữa, cứ viết thư đến sẽ có tiền gửi lại ngay." Chính nhờ số tiền này mà cụ Phan có phương tiện để nuôi các thanh niên trong phòng trào Đông Du và chi cho các hoạt động khác cho những ngày mình còn tại đây.
Năm 1918 sau khi trở lại Nhật, tìm về thăm ân nhân xưa thì cụ Phan hay tin Asaba đã tạ thế. Cụ Phan thấy "tự hổ thẹn là không lấy gì để tạ ơn người tri kỷ" nên đã ngỏ ý cùng người nhà của Asaba xin lập bia tưởng niệm ông. Lúc này, cụ Phan chỉ có 120 yên mà chi phí dựng bia tốn khoảng 200 Yên.
Trót hứa với gia đình ông Asaba, không còn cách nào khác, cụ Phan phải nhờ Lý Trọng Bá đến nói chuyện với ông thôn trưởng về nghĩa cử của ông Asaba năm xưa và trần tình rằng mình không đủ tiền. Ông thôn trưởng nghe xong cảm động vô cùng. Trong buổi họp phụ huynh tại thôn, ông kêu gọi mọi người trong thôn rằng:
"Nhân loại sở dĩ sinh tồn được lâu dài nhờ có lòng tương thân tương ái với nhau. Ông Asaba người thôn ta đem lòng nghĩa hiệp giúp cho một người nước khác đã làm tăng danh giá cho người thôn ta nhiều lắm. Trong thôn ta há chỉ có một mình ông Asaba là người hào hiệp sao? Nay hai ông Phan, Lý xông pha sóng gió muôn trùng, quý trọng người thôn ta, lập bia kỷ niệm ông Asaba.
Hai ông đối với người thôn ta có nghĩa khí chân tình như thế, nếu chúng ta chỉ hững hờ với họ, người trong thôn ta không thấy nhục hay sao? Tôi thiết tưởng chẳng những là nhục cho người thôn ta, mà còn nhục cho tất cả người Nhật nữa."
Khi mọi người hỏi ý kiến của mình, ông thôn trưởng nói rằng: "Ý tôi là để các ông Phan, Lý mua đá và trả công thợ, còn việc vận tải và xây dựng, thì người trong thôn ta làm giúp như một nghĩa cử. Hy sinh một số tiền thù lao để hoàn thành bia kỷ niệm người nghĩa hiệp cũng là thiên chức của người Nhật chúng ta."
Hiện nay tấm bia do cụ Phan Bội Châu lập vẫn còn nguyên tại làng Umeda, quận Iwata, tỉnh Shizuoka, Nhật Bản.
Tâm đắc:
Nhân cách người Nhật được đánh giá là kiên trì, chăm chỉ, hài hòa, kỷ luật, trật tự, trọng danh dự, tôn trọng người khác, thông minh nhưng khiêm tốn. Tường nhà và vách ngăn phòng của người Nhật thường không quét vôi mà dán giấy, trên nền giấy vẽ những bông hoa trang nhã.
Không nói ra nhưng người Nhật ví mình như những bông hoa dán tường, nằm im lặng ở góc xa nhất, nơi ít thu hút sự chú ý của mọi người. Nếu bạn không để ý thì thôi, nếu bạn để ý đến sẽ thấy vẻ đẹp tinh tế của nó.
Tác giả: TS. Nguyễn Quốc Vinh
Theo TuanVietNam.
Labels:
Đọc - Nghĩ
